Το μαντήλι είναι εκτός από αξεσουάρ και ένα χρήσιμο καθημερινό εργαλείο για κάθε λαό. Άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και την καθημερινότητα των ανθρώπων αλλά και τις πιο ιδιαίτερες και ξεχωριστές στιγμές τους όπως γάμους, γιορτές ή και λύπες. Το μαντήλι σύντομα έγινε προσωπικό μέσο έκφρασης, από τέχνες όπως η υφαντική και το κέντημα, και βρήκε μια θέση και στην πλέον αντιπροσωπευτική έκφραση της τέχνης: στο χορό.
Στην Αρχαία Ελλάδα, το μαντήλι ονομαζόταν σουβάριον ή στη Δωρική σωδάριον, και ήταν ένα κομμάτι ύφασμα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι για να σκουπίζουν τον ιδρώτα του προσώπου τους, αλλά και στους ομαδικούς χορούς το κρατούσαν για να μην ιδρώνουν τα χέρια τους. Επιπλέον, χάρη στο μαντήλι μπορούσαν να αποφύγουν το άγγιγμα οι ανύπαντρες κόρες με τους άντρες της κοινότητας. Κατ’ αντιστοιχία και οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν για να σκουπίζουν τον ιδρώτα τους αλλά επιπλέον είχαν πολλών ειδών και μεγεθών μαντήλια για να προφυλάσσουν τη μύτη και το στόμα (όπως οι σημερινές μάσκες) αλλά και το κεφάλι τους από τον ήλιο και, σε μορφή πέπλου για τις γυναίκες, από τα ανεπιθύμητα βλέμματα. Δεν είναι τυχαίο που πολλές παραδόσεις και μύθοι μιλούν για την αρπαγή του μαντηλιού από το κεφάλι της κόρης:
«ή αρπαγή τού μαντηλιού από της κεφαλής της κόρης υποχρεοί ταύτην να αρραβωνιασθή τον αρπάσαντα»
Ο Φ. Κουκουλές αναφέρει ότι ο “πέπλος” που φορούσαν πάνω από το κεφάλι τους οι αρχαίες χορεύτριες εξελίχτηκε με τον καιρό σε μικρές “χειρίδες”, μαντήλια χειρός, κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
«Το γνώρισμα δε των χορευτών και χορευτριών ήταν ότι από τούς αγκώνες και κάτω έφεραν μακράς χειρίδας, αίτινες ηδύνατο να αναδιπλωθώσι προς τα επάνω, συνέχειαν ίσως τού υπέρ την κεφαλήν κυκλικώς ανεμιζομένου πέπλου».
Το μαντήλι στους παραδοσιακούς χορούς
Το μαντήλι τότε και τώρα
Πολλοί θεατές και χορευτές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, συχνά ρωτούν πώς και γιατί προέκυψε η τόσο εκτεταμένη χρήση του μαντηλιού στους Ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς. Πράγματι απαντάται σε αμέτρητους χορούς σε όλη την Ελλάδα κι με πολλές μορφές! Σίγουρα ο πρωτοχορευτής αξιοποιεί με δεξιοτεχνία το μαντήλι για τις πιο απαιτητικές φιγούρες του, στηριζόμενος στο δεύτερο του κύκλου αλλά και με την ευελιξία που του δίνει η χρήση του μαντηλιού. Κι αν οι απαιτητικές φιγούρες, τα τινάγματα και τα καθίσματα εναπόκεινται κυρίως σαν ευθύνη στους άντρες χορευτές, οι γυναίκες αξιοπιούσαν το μαντήλι για λόγους σεμνότητας και αγνότητας όπως απαιτούνταν τις εποχές εκείνες, ώστε να χορεύουν χωρίς να αγγίζουν τους άρρενες συγχορευτές τους. Κι όμως η χρήση του δεν είναι μόνο πρακτική αλλά και αισθητική, καθώς συναντάται και με άλλους τρόπους κρατήματος και σε άλλα είδη χορού.
Χαρακτηριστικά, υπάρχουν χοροί όπου το μαντήλι γίνεται απομίμηση μουσικού οργάνου στα χέρια του χορευτή, θυμίζοντας σκηνή από αγγείο της Αρχαίας Ελλάδας. Ακόμα, υπάρχουν χοροί που το μαντήλι χρησιμοποιείται καθαρά ως στολίδι, καθώς ο κάθε άνθρωπος είχε το δικό του, στολισμένο και κεντημένο, πάντα επάνω του οπότε το χρησιμοποιούσαν ενώ συνάμα το επιδέικνυαν σε όλους. Και τέλος υπάρχουν χοροί όπου το μαντήλι γίνεται παιχνίδι, όπως με τα παιδιά, μεταξύ των χορευτών, συνήθως αντρών και γυναικών.
Το μαντήλι το συναντάμε σε χορούς σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Πάντα όμως με διαφορετικό χαρακτήρα, χρήση και ύφος, ανάλογο το χορό και τη μουσική που τον συνοδεύει – εκτός φυσικά από τους πολεμικούς. Οι απαρχές της χρήσης του χάνονται στις απαρχές του χρόνου, στα βάθη της ιστορίας, μαζί τους και η εξήγηση του πραγματικού λόγου για τη χρήση αυτή. Ωστόσο μελετητές, λαογράφοι και ιστορικοί έχουν διατυπώσει διάφορες θεωρίες σχετικά ανά τα χρόνια και όλες έχουν δόσεις αλήθειας και λογικής. Δυστυχώς μπορούμε μόνο να υποθέσουμε και να αποδεχθούμε τη θεωρία ή θεωρίες που δείχνουν πιο σωστές, ή και ένα συνδυασμό αυτών. Από τη χρήση ενός απλού χρηστικού αντικειμένου της καθημερινότητας σαν στολίδι του χορού σε στιγμές χαράς και γιορτής ή ακόμα και πιο πρακτικούς λόγους, το αποτέλεσμα παραμένει ότι σε χορούς από άκρη σε άκρη της Ελλάδας και του Ελληνισμού το μαντήλι χρησιμοποιείται σε πρωτεύοντα ή έως και σχεδόν αφανή ρόλο, μεταμορφώνοντας εντελώς τον ίδιο το ρόλο του χορευτή και κάνοντας το χορό χαρακτηριστικό και ακόμα πιο μοναδικό!
Μακεδονία
Ένας παραδοσιακός αντικρυστός χορός της Μακεδονίας που συναντάται στις περιοχές της Θεσσαλονίκης, του Κιλκίς και αλλού, περιλαμβάνει το μαντήλι να στρίβεται σαν σχοινί και να κρατείται μεταξύ των χορευτών. Επιπλέον, υπαρχουν χοροί όπου η πρωτοχορεύτρια κρατά το μαντήλι στριφτό σαν σχοινί στα χέρια της και το κινεί (σχεδόν το σείει) ώστε να προσομοιάζει κρόταλα, όπως σε παραστάσεις αρχαίων αγγείων, με τις κινήσεις της να ακολουθούν. Η πρωτοχορεύτρια γίνεται πραγματικά η πρώτη του χορού, που διευθύνει χορό και τον κύκλο όπως συνέβαινε από αρχαιοτάτων χρόνων!
Επιπλέον, στη Μακεδονία απαντάται ο “Σιγανός”, ένας χορός με ιδιαιτέρως αργά βήματα όπως μαρτυρά και το όνομα του, με αυξημένο επίπεδο τεχνικής δυσκολίας λίγω του αργού ρυθμού του. Ο χορευτής πολύ επιδέξια ισορροπεί στο ένα πόδι κάνοντας φιγούρες με το ελεύθερο, κινητό πόδι του ενώ παράλληλα συνοδεύει τις μουσικές φράσεις του ζουρνά με πολύ συγκεκριμένες κινήσεις του μαντηλιού που κρατούν στο ελεύθερο δεξί τους χέρι. Ο χορευτής αυτοσχεδιάζει και στολίζει το χορό του κατά το δοκούν με διάφορες φιγούρες, ενώ “γεμίζει” τη μουσική με τις κινήσεις του μαντηλιού, ζωγραφίζοντας θα έλεγε κανείς πάνω στη μελωδία. Η ισορροπία και ο έλεγχος των κινήσεων στην κίνηση όλου του σώματος κάνουν το χορό σχεδόν υπνωτιστικό, και ο έλεγχος του αστάθμητου παράγοντα που δίνει το στοιχείο του μαντηλιού κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακή τη δεξιότητα του χορευτή αλλά και την απαιτητικότητα του χορού!
Στη Γουμένιτσα υπάρχει ένας μικτός χορός (ανδρών και γυναικών) που χορεύεται πριν το γάμο, όταν ο γαμπρός ξεκινά από το σπίτι του. Ο χορός είναι γιορτινός και οι χορευτές κρατούν μαντήλι το οποίο και μεταχειρίζονται με διάφορους τρόπους κατά τη διάρκεια του χορού και σύμφωνα με τη μουσική φράση: πρώτα κρατούν το μαντήλι από τις άκρες, τεντωμένο κάθετα. Στη συνέχεια το στρέφουν οριζόντια, και τέλος το στρίβουν και το ξεστρίβουν σαν σχοινί στην ανάλογη μουσική φράση. Ο συγκεκριμένος χορός συνοδεύει το γαμπρό πριν ξεκινήσει για την εκκλησία.
Στο Δρυμό Μακεδονίας οι γυναίκες κρατούν το μαντήλι σε τριγωνικό σχήμα από τις άκρες και το κινούν το μαντήλι με διάφορους τρόπους και σε διάφορες κατευθύνσεις γύρω τους και ανάλογα τη μουσική φράση.
Στο χορό “Μπούλες”, που χορεύουν τις απόκριες, το μαντήλι λειτουργεί αποκλειστικά ως αξεσουάρ και δεν εξυπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό στην κίνηση ή στις φιγούρες: δένεται στον καρπό με τρόπο που να δείχνει σαν προέκταση της παλάμης, αλλά ούτε οι κινήσεις του χορευτή το επιδεικνύουν, ούτε χρησιμεύει σε κάτι συγκεκριμένο.
Νησιά Ιονίου
Όταν σκέφτεται κανείς τις παραδοσιακές φορεσιές των Ιόνιων Νήσων, αναμφίβολα έρχεται στο μυαλό η πανδαισία μοτίβων, χρωμάτων και κεντημάτων που τις χαρακτηρίζουν!!! Φυσικά λοιπόν το μαντήλι και εδώ αποτελεί στολίδι, προβάλλει την τέχνη και την ομορφιά της παραδοσιακής στολής αλλά και τις όμορφες, περίτεχνες κινήσεις των χορών. Το κόκκινο, το κίτρινο, το μπλε και το λευκό έχουν όλα πρωταγωνιστικό ρόλο, καθένα σε διαφορετικό βαθμό. Σε κάθε χορό, το χρώμα και το σχέδιο του μαντηλιού επιλέγεται και συνοδεύει την κίνηση με ανάλογο σκοπό. Παραδείγματος χάριν, στον κερκυραϊκό “χορό της νύφης”, αναπαρίσταται μια μικρή ιεροτελεστία, μια μίμηση ή παιχνίδι της ζωής. Εδώ το μαντήλι είναι κόκκινο με μεγάλα και έντονα σχέδια χρώματος κίτρινου. Υπάρχει ένας νέος χορευτής και πολλές κοπέλες, ο νέος χορεύει με όλες και η κάθε μία του δίνει το μαντήλι της ενώ εκείνος τις ευχαριστεί – πάντα χορεύοντας και χωρίς λόγια! Σε άλλον χορό του νησιού, το “Γιαννάκη”, όπου συμμετέχουν μόνο κοπέλες, κρατούν το μαντήλι σε τριγωνικό σχήμα και συνοδεύει την κίνηση τους ακολουθώντας με νάζι τη μουσική.
Στην ορεινή Ζάκυνθο, στον Άγιο Λέοντα, συναντάμε επίσης έναν χορό “αρχαίο συρτό”, όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, το “Λαβύρινθο”. Όλοι οι χορευτές κρατούν μαντήλια στα χέρια, και χωρίζονται σε δυο σειρές, σε άντρες και γυναίκες. Ο πρωτοχορευτής κρατά και τις δυο σειρές μια σε κάθε χέρι από τα μαντήλια, μετά πιάνει και τις δυο στο ένα χέρι και περνά ανάμεσά τους. Σκοπός είναι να θυμίζει το πέρασμα του Θησέα που οδηγούσε τους νέους και τις νέες της Αθήνας μέσα από το Λαβύριθο προς την ελευθερία! Μουσική δεν υπάρχει, τουλάχιστον από μουσικά όργανα, καθώς το τραγούδι μόνο τραγουδιέται.
Κύθηρα
Και εδώ υπάρχει χορός “του Θησέα!” Στον “Κομπιάνικο” δεν υπάρχει ένα, αλλά δύο μαντήλια. Το ένα το κρατά η πρωτοχορεύτρια και το δεύτερο το κρατά άλλο μέλος του χορού. Σε συγκεκριμένη φράση του τραγουδιού, η πρωτοχορεύτρια παίρνει στα χέρια της και το δεύτερο μαντήλι και σχηματίζονται έτσι δύο σειρές χορευτών που έρχονται παράλληλα, με την πρωτοχορεύτρια να τις κρατά και τις δύο από το ανάλογο μαντήλι. Και πάλι, σκοπός είναι να παρομοιάζει την καθοδήγηση των νέων έξω από το λαβύριθο. Μάλιστα, σε κάποιες παραλλαγές, ναι μεν ο χορός χορεύεται από γυναίκες, αλλά ο πρωτοχορευτής, ο “Θησέας”, είναι άντρας.
Θράκη
Στη Θράκη υπάρχει χορός με όνομα “Μαντηλάτος“. Όπως φαντάζεται κανείς εύκολα, το μαντήλι εδώ έχει συγκεκριμένο και μάλλον πρωταγωνιστικό ρόλο! Ο χορός είναι μεικτός, χορεύεται από άντρες και γυναίκες, και όλοι κρατούν μαντήλι σε τρίγωνο σχήμα και με τα δυο χέρια. Το μαντήλι χρησιμεύει και εδώ στα πλαίσια “παιχνιδιού” μεταξύ των χορευτών, αφού εκτός από πλάγιες κινήσεις σύμφωνα με το ρυθμό της μουσικής και του χορού, επιπλέον δίνει την εντύπωση ότι σκεπάζει το πρόσωπο και το ξεσκεπάζει εν είδει κρυφτού – σαν παιχνίδι μεταξύ παιδιών ή και σαν παιχνίδισμα του φλερτ μιας άλλης εποχής.
Κρήτη
Στην Κρήτη υπάρχει ένας μικτός συρτός χορός, η “Ντάμα”, που τα μαντήλια χρησιμεύουν όπως οι κορδέλες στο γαϊτανάκι σχεδόν. Όπως αναφέρεται:
“Δένουμε δυό τρία μαντηλάκια σταυρωτά, πού ό κόμπος τους είναι στη μέση και γύρου γύρου οι άκρες. Τη κάθα άκρη βαστά μιά γυναίκα με τη ζερβή τζη χέρα και στη δεξιά άλλο ένα μαντηλάκι. Ετούτο το άλλο μαντηλάκι πιάνει ένας άντρας, ή λύρα παίζει και ούλοι μαζί χορεύουν. […] Στο τρία ό κάθε άντρας πού χορεύει αφήνει το μαντηλάκι τσή ντάμας του και πρέπει να προλάβει ν’αρπάξει το μαντηλάκι τσή άλλης ντάμας πού χορεύει απ’ομπρός του, γ’ή όποιας μπορέσει. Πρέπει να είναι σβέλτος και πιτήδειος, γιατί παραμονεύουνε κι άλλοι απ’όξω απού το χορό κι όποιος μπροκάμει.”
Κύπρος
Στην Κύπρο υπάρχει ένας χορός γυναικείος που οι χορεύτριες χορεύουν αντικρυστά κρατώντας ένα μαντήλι σε σχήμα μια τριγωνικό και μια σε σχήμα σταυρού!
Επίσης και στο μεικτό Καγκελλευτό, μεταχειρίζονται συνέχεια το μαντήλι, το οποίο στριφογυρίζουν μιά ψηλά μιά χαμηλά.
Καλαματιανός
Oταν ακούμε μαντήλι, μας έρχεται στο μυαλό το “μαντήλι καλαματιανό”. Το ομώνυμο τραγούδι αναφέρεται στα διάσημα μεταξωτά μαντήλια που φτιάχνονταν στην Καλαμάτα, με τις περίφημες φάμπρικες μεταξιού της περιοχής, με πιο γνωστή την παραγωγή των μοναχών της μονής Κωνσταντίνου και Ελένης!
Από το τραγούδι αυτό πήρε το όνομά του ο συρτού τύπου χορός Καλαματιανός, που χορεύεται σε όλη την Ελλάδα. Για τους άντρες μπορεί να είναι πιο πηδηχτός. Τα βήματά του είναι 12 με ρυθμό 4/4 και πολλές παραλλαγές για τον πρωτοχορευτή, τις οποίες μπορεί να συνοδεύει με τη χρήση του μαντηλιού. Μπορεί επίσης να κρατά το μαντήλι στο δεξί του χέρι, και να το κινεί με τη μουσική.
Μάθετε περισσότερα για όλα τα είδη χορού που μπορείτε να διδαχθείτε!!!
Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα μας και μάθετε πόσα και ποια είδη χορού μπορείτε να μάθετε, να σπουδάσετε ή ακόμα και να τελειοποιήσετε!!!
Διαβάστε περισσότερα…
Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα από όλο τον κόσμο!!!
Aς κάνουμε μαζί ένα ταξίδι ανά τον κόσμο για να δούμε παράξενους τρόπους που γιορτάζουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά άνθρωποι σε κάθε γωνιά του πλανήτη!
Read More
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΧΟΡΩΝ
Στην Ευρώπη για αιώνες οι βασικές επιρροές στην τέχνη του χορού ήταν Ελληνικές και κατόπιν Ρωμαϊκές. Οι δύο αυτοί πολιτισμοί ενώθηκαν και τίμησαν το χορό αυτό ως αναπόσπαστο κομμάτι της παιδείας τους, μέχρι να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στο δράμα, δηλαδή το θέατρο. Με την άνοδο της εκκλησίας, ο κοινωνικός ρόλος…
Read More
Τα (αμέτρητα) οφέλη του χορού!
Αν προσπαθούσε κανείς να καταγράψει ή να μετρήσει όλα τα οφέλη του χορού, θα δυσκολευόταν πολύ, καθώς είναι πραγματικά αμέτρητα και καθημερινά ανακαλύπτονται και καινούρια! Πολλά από αυτά μας φαίνονται προφανή: είναι γνωστό πως ο χορός αποτελεί ιδανική γυμναστική και καλλιτεχνική έκφραση. Εξίσου πολλά όμως είναι λιγότερο γνωστά και μπορεί…
Read More
Ο Χορός Στην Εφηβεία
Η εφηβεία αποτελεί ουσιαστικά το μεταβατικό στάδιο από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Ο χορός μπορεί να ωφελήσει ένα παιδί στην εφηβεία, σε κάθε τομέα…
Read More
Ο Χορός στον κινηματογράφο
Πολλές ταινίες άφησαν ιστορία στον κινηματογράφο,για διαφορετικούς λόγους. Σε αυτό το αφιέρωμα επιλέξαμε ταινίες όπου ο χορός ή οι σκηνές χορού άφησαν ιστορία,
Read Moredance tango tango argentino άσκηση έθιμα αθλητισμός αμεα αφιέρωμα διαγωνισμός χορού ελληνικοί χοροί επαγγελματικές πιέσεις ιστορία ιστορία χορού καβαλιέρος μαθήματα χορού ντάμα οφέλη οφέλη χορού παγκόσμια ημέρα παραδοσιακοί χοροί παραδόσεις παρουσίαση πολλαπλή σκλήρυνση πρώτος χορός σκλήρυνση κατά πλάκας σκπ σλήρυνση συμβουλές χορού σχολή χορού τέχνη υγεία χορευτής χορευτική εξάσκηση χορευτική εξέλιξη χορευτικό επίπεδο χορευτικός χοροί χοροί ηπειρωτικής Ελλάδας χορογραφία χορογραφία γάμου χορός χορός γάμου χορός και άσκηση χορός και αμεα χορός και παιδί
