Έθιμα Καθαράς Δευτέρας
Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μια από τις πιο γνωστές και αγαπημένες γιορτές της Ελλάδας! Γιορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Πάσχα και την Ανάσταση του Χριστού στον ορθόδοξο Χριστιανισμό. Η ονομασία είναι επίσης θρησκευτικής προέλευσης, καθώς συμβολίζεται η “κάθαρση” των πιστών, πνευματική και σωματική, μέσω την νηστείας της Σαρακοστής που ξεκινά με την καθαρά Δευτέρα, και με την κάθαρση αυτή προετοιμαζόμαστε για το Πάσχα. Και η ίδια η Σαρακοστή ονομάστηκε έτσι γιατί είναι νηστεία που διαρκεί 40 ημέρες, όσες και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Προφανώς πρόκειται για μια βαθιά παραδοσιακή και θρησκευτική γιορτή, ωστόσο η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί και μια τελευταία ευκαιρία για γιορτή, γλέντι και φαγητό πριν τη Σαρακοστή! Συχνά τα γλέντια μεταφέρονται στην εξοχή, με ζωντανή (ή και όχι) παραδοσιακή μουσική, τραγούδι και χορό, σαρακοστιανά εδέσματα, άφθονο κρασί… Συνηθίζεται επίσης να τρώμε λαγάνα, δηλαδή φρέσκο άζυμο ψωμί, ταραμά, φασόλια και άλλα νηστίσιμα φαγητά όπως φασολάδα χωρίς λάδι, λαχανικά και ντολμαδάκια γιαλαντζί! Φυσικά, ο χαρταετός έχει την τιμητική του, με τον ουρανό να γεμίζει χρώματα σε ένα φαντασμαγορικό έθιμο για το καλωσόρισμα της άνοιξης!
Σε αντίθεση με το καρναβάλι, που γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο και κάθε χώρα έχει προσθέσει τα δικά της έθιμα στη γιορτή, η καθαρά Δευτέρα έχει άρωμα Ελλάδας! Κάθε τόπος απ’ άκρη σε άκρη της Ελλάδας υποδέχεται τη Σαρακοστή με κοινά και ξεχωριστά έθιμα! Φυσικά, το γλέντι είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ημέρας. Και φυσικά γλέντι σημαίνει χορός! Και τα χορευτικά έθιμα πολλά… και με πολλές εκπλήξεις! Ας κάνουμε ένα ταξίδι λοιπόν ανά την Ελλάδα, και ας γνωρίσουμε μερικά από αυτά!
Βόνιτσα: Ο Αχυρένιος Γληγοράκης
Κατά την παράδοση της Βόνιτσας, ο Γληγοράκης ήταν ψαράς που απαρνήθηκε τη θάλασσα για να αναζητήσει την τύχη του στη στεριά. Οι σημερινοί ψαράδες στη Βόνιτσα λοιπόν, τιμωρούν την… προδοσία του και τον καταδικάζουν, φτιάχνοντας έναν αχυρένιο ψαρά τον οποίο δένουν σε ένα γάιδαρο και τον περιφέρουν στο χωριό ανήμερα Καθαρά Δευτέρα. Όσο περνά η μέρα, στήνεται μεγάλο γλέντι με τραγούδια και χορό, που καταλήγει στη θάλασσα! Εκεί, ο Γληγοράκης ρίχνεται σε μια βάρκα, καίγεται και ξανοίγεται στα ανοιχτά!
Θήβα: Ο Βλάχικος Γάμος
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στο 19ο αιώνα, και σατιρίζει τα προξενιά της εποχής! Σήμερα πραγματοποιείται ως πολιτιστικό δρώμενο, με κανονικές γαμήλιες προετοιμασίες του γαμπρού και της νύφης (που είναι άντρας μεταμφιεσμένος) και την τέλεση της τελετής, ενώ οι παρευρισκόμενοι γιορτάζουν τα Κούλουμα με σατιρικά τραγούδια και άφθονο χορό!
Κέρκυρα: Ο χορός των Παπάδων
Στην Κέρκυρα αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα ο χορός των Παπάδων, όπου οι παπάδες σέρνουν το χορό στο γλέντι στην αυλή της εκκλησίας, και ακολουθούν οι γέροντες του χωριού, δηλαδή οι υπόλοιποι ιερείς, οι δημοτικοί άρχοντες και όλοι οι άντρες κατά σειρά ηλικίας. Χορεύεται χωρίς όργανα, στο ρυθμό του κερκυραϊκού. Απαγορεύεται η παρουσία των γυναικών, καθώς οι ρίζες του εθίμου είναι επίσης θρησκευτικές! Θέμα του τραγουδιού είναι ο “επουράνιος χορός” και η δοξολογία του Θεού, και ο χορός αντιπροσωπεύει τους δώδεκα αποστόλους να χορεύουν με πρωτοχορευτή τον Πέτρο.
Γαλαξίδι: Το αλευρομουτζούρωμα
Στο Γαλαξίδι, συναντάμε το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος, όπου οι παρευρισκόμενοι κάνουν… αλευροπόλεμο, και μέσα στην “αλευρο-ομίχλη” χορεύουν κυκλωτούς χορούς, αλευρωμένοι και μουτζουρωμένοι!
Αθήνα: Κούλουμα κάτω από την Ακρόπολη
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην παλιά Αθήνα, πριν τον Α’ παγκόσμιο, τα Κούλουμα οι Αθηναίοι τα γιόρταζαν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου. Εκεί, γλεντούσαν στα βράχια και έεστηναν μεγάλο φαγοπότι μέχρι το βράδυ, χορεύοντας δημοτικούς χορούς υπό τους ήχους πλανόδιων μουσικών και λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους της λατέρνας! Όταν έπεφτε το βράδυ, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν χορό γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός, χορεύοντας τσάμικα μπροστά σε μεγάλο κοινό!
Το αγαπημένο Γαϊτανάκι!
Τέλος, σε όλη την Ελλάδα συναντάται, με διάφορες παραλλαγές, το γνωστό χορευτικό δρώμενο που ονομάζεται Γαϊτανάκι! Έθιμο που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, και θεωρείται συνώνυμο της Αποκριάς! Χορεύεται από δεκατρείς χορευτές, έξι ζευγάρια χορευτών που χορεύουν γύρω από το στύλο και έναν ακόμα που τον κρατά! Στην κορυφή του στύλου είναι πιασμένες πολύχρωμες, μακριές κορδέλες που λέγονται γαϊτάνια, εξ ου και το όνομα. Κάθε χορευτής κρατά μια κορδέλα και γυρνούν όλοι μαζί γύρω του, τραγουδώντας. Οι χορευτές κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις και περνούν εναλλάξ μέσα και έξω από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, πλέκοντας έτσι τις κορδέλες στο στύλο και στολίζοντας τον!
Το Γαϊτανάκι συναντάται σε όλη την Ελλάδα με πολλές παραλλαγές και ονόματα, όπως στη Ρόδο (που ονομάζεται Κριτινιά, και είναι μια απλοποιημένη εκδοχή του) ή ως σκωπτικός χορός, χωρίς τις χορευτικές περιπλοκές του παραδοσιακού δρωμένου.
Χαρούμενη Καθαρά Δευτέρα και χρόνια πολλά από τις Σχολές Χορού Apollon!!!
