Η πορεία και εξέλιξη των Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών

Ο χορός στην Ελλάδα

Οι Ελληνικοί χοροί με μια ιστορία πλέον των 3.000 ετών είναι από τους παλαιότερους και μακροβιότερους όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και σε όλο τον κόσμο. Σήμερα διακρίνουμε δύο μεγάλες κατηγορίες Ελληνικών χορών: τους Παραδοσιακούς και τους Λαϊκούς.

Ο χορός είναι ο παλαιότερος τρόπος έκφρασης των συναισθηµάτων του ανθρώπου, και θεωρείται η πρώτη µορφή τέχνης που εµφανίστηκε πάνω στον πλανήτη µας. Αναφέρεται στην ανθρώπινη κίνηση που χρησιµοποιείται ως µορφή έκφρασης, η οποία παρουσιάζεται ως µια κοινωνική, πνευµατική και ρυθµική απόδοση του ανθρώπινου σώµατος. Υπήρξε µια µορφή κοινωνικής έκφρασης και θρησκευτικής λατρείας, και ήταν τόσο σηµαντικός στην ζωή του πρωτόγονου ανθρώπου, ώστε κατέληξε να είναι το πρωταρχικό µέσο κοινωνικής ταυτότητας. Ο χορός είναι µια από τις δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος δίνεται ολόκληρος, σώµα, καρδιά και πνεύµα, ξεκινώντας από τον πρωτόγονο άνθρωπο και περνώντας στην τελειοποίηση στο πέρασμα των αιώνων. Όλοι οι λαοί του κόσμου καλλιέργησαν το χορό, μα καθένας τον προσάρµοσε στα ήθη, τα έθιµα κι στις ιδιοµορφίες του.

Ο χορός εξευγενίζει την ψυχή, εξυψώνει και καλλιεργεί τον άνθρωπο. Προσφέρει ευεξία στο σώμα και το πνεύμα. Σε συνδυασμό με τη μουσική αποτελεί την υπέρτατη έκφραση συναισθημάτων. Γεννήθηκε από πολλές και διαφορετικές ανάγκες του ανθρώπου: να εξευμενίσει τους θεούς, να εκφραστεί, να επικοινωνήσει. Κατά τον Αριστοτέλη, με τους βάκχικους χορούς και τα τραγούδια, η ανθρώπινη ψυχή φτάνει στην κάθαρση.

Για τους Έλληνες, οι εθνικοί χοροί έχουν μια ξεχωριστή σημασία. Οι χοροί αυτοί δε σχεδιάστηκαν από κάποιον ειδικό, αλλά τους έπλασε η ψυχή του λαού. Έγιναν από ανθρώπους οι οποίοι, μη γνωρίζοντας ανάγνωση και γραφή και μη διαθέτοντας άλλη μόρφωση, χόρευαν και τραγουδούσαν για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους.

Οι σημερινοί χοροί έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Στη Μινωική Κρήτη οι νέοι και οι νέες χόρευαν για τον ερχομό της Άνοιξης, στην Κλασική Ελλάδα οι πεπλοφόρες Παρθένες χόρευαν στις Καρυές προς τιμήν της Αρτέμιδος και στα Παναθήναια προς τιμήν της Αθηνάς. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει χορευτική ιστορία που ξεκινάει πριν από 3.000 χρόνια. Ελληνικοί χοροί όπως το Χασάπικο, αποτελούν εξέλιξη πολύ παλιότερων χορών με ρίζες από το 330 π.Χ . Αυτή η μακρόχρονη ιστορία γέννησε εκατοντάδες χορούς – σήμερα σώζονται καταγραφές τετρακοσίων διαφορετικών χορών με τις παραλλαγές τους. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός δημιουργήθηκε από τους ίδιους τους θεούς, για το λόγο αυτό ήταν συνδεδεμένοι με κάθε θρησκευτική εκδήλωση.

Οι χορευτές ήταν εξαιρετικά αθλητικοί, και οι χοροί εμφανίζονται στην Ελληνική ιστορία και ως αγώνισμα, με το νικητή να επιλέγεται από το λαό. Οι Έλληνες μάθαιναν χορό από μικρή ηλικία, σαν μέρος της παιδείας τους ή της στρατιωτικής τους εκγύμνασης και εκπαίδευσης. Κανείς άλλος λαός δεν έδωσε τόσο μεγάλη αξία στο χορό.

Στην εποχή του Βυζαντίου αλλάζει ο τρόπος ζωής με έντονες επιρροές από τη θρησκεία, αλλά το πνεύμα παραμένει το ίδιο. Φυσικά η νοοτροπία και το μεράκι δε σταματά ούτε πτοείται στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η πίστη στη θρησκεία και σε ότι απέμεινε βαθιά ριζωμένο μέσα στην ψυχή των ραγιάδων από τον αρχαίο ελληνικό χαρακτήρα, τους βοηθά να επιζήσουν. Οι παραδόσεις των Ελλήνων παραμένουν, παρότι συνοδεύονται από έναν αγιάτρευτο καημό που βγαίνει από τα βάθη της ψυχής του λαού.
Όλα αυτά τα γεγονότα έφτασαν σε μας όχι μόνο από τα έργα τέχνης, τα συγγράμματα των αρχαίων και των Βυζαντινών ιστορικών, αλλά και από τους χορούς και τα δημοτικά τραγούδια που επέζησαν όλα αυτά τα χρόνια.Οι παραδοσιακοί χοροί στην Ελλάδα είναι πάμπολλοι και ποικίλοι. Κάθε τόπος και περιοχή έχει τους δικούς του χορούς, που υιοθετούν χαρακτηριστικά σύμφωνα με τη μορφολογία του και τις συνήθειες των κατοίκων, ακόμα και τις κακουχίες που περνούσαν. Οι χοροί μπορεί να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ή και από χωριό σε χωριό. Λόγω της ποικιλότητας τους, οι Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί μπορούν να διακριθούν σε καποιες βασικές κατηγοριες:

θρησκευτικούς, που από την αρχαιότητα χορεύονταν γύρω από το βωμό και συνδέονται με θρησκευτικές τελετές ως τις μέρες μας, με πρωτοστατούντες στο χορό τους ιερείς
πολεμικούς ή πυρρίχιους, που χορεύονταν για πολεμική εξάσκηση από έναν μόνο χορευτή ή ομαδικά
γυμναστικούς, που αποτελούσαν μίμηση του παγκρατίου, συνοδεία μουσικής
θεατρικούς, που συνόδευαν τα αρχαία δράματα
ακροβατικούς, καθαρά επαγγελματικούς και αθλητικούς χορούς, όπως αυτοί που συναντώνται στα ταυροκαθάψια
ηδυπαθείς, όπως είναι ο χορός της κοιλιάς
συμποσιακούς, όπου οι χορευτές μιμούνται αγγέλους
γαμήλιους, που χορεύονταν από τις κόρες στην προετοιμασία του γάμου
πένθιμους, κατά την περιφορά των νεκρών και προς τιμήν τους

Γι’ αυτή τη σημαντική τέχνη έχουν γράψει πολλοί ιστορικοί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και έχουν αναλύσει τις πηγές έμπνευσης, την ανάγκη έκφρασης του λαού, το κύμα ζωής που κατακλύζει τον οργανισμό του χορευτή αλλά και του θεατή, τη σχέση που έχει ο χορός με όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου, καθώς και την προσφορά και τα αγαθά της τέχνης του χορού, που μένουν τα ίδια ανά τους αιώνες.

Ο παραδοσιακός χορός αποτελεί από τα πιο ζωντανά και τα πιο δυναµικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισµού και είναι ένας από τους θεσμούς που διατήρησε σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική ταυτότητα του ελληνικού λαού στην πορεία της ιστορίας. Έτσι, η µελέτη του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς πέρα από χορογραφικά στοιχεία µας δίνει πληροφορίες για την κοινωνία, την ιστορία, την κοινωνική οργάνωση, τις ηθικές και αισθητικές αξίες των Ελλήνων ανά τους αιώνες. Στην Ελλάδα, ως παραδοσιακοί ή δηµοτικοί χοροί χαρακτηρίζονται οι χοροί των αγροτικών κυρίως περιοχών, προϊόν προφορικής κατά κανόνα παράδοσης. Σε αντίθεση με άλλα είδη χορού που χαρακτηρίζονται από το “επώνυμο και προσωπικό”, οι παραδοσιακοί μας χοροί χαρακτηρίζονται από το “ανώνυμο και συλλογικό”, και αποτελούν μια γέφυρα με το παρελθόν. Αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμού μας, προάγει τη συλλογικότητα και τη συνεργασία πολλών ατόμων, χωρίς να αναιρεί το άτομο ως μονάδα. Η μελέτη, η διερεύνηση και η διατήρηση των παραδοσιακών μας χορών είναι απαραίτητες για την πολιτισμική μας ταυτότητα.

Ας κάνουμε ένα ταξίδι στην Ελλάδα, και ας γνωρίσουμε τους ξεχωριστούς χορούς κάθε τόπου της.

Θράκη

Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, έχει δεχτεί πολλές επιρροές από γειτονικούς λαούς και αυτό γίνεται προφανές στους τοπικούς παραδοσιακούς χορούς. Το Θρακιώτικο χορευτικό ιδίωμα χαρακτηρίζεται από έντονο ρυθμό και χρώμα. Ενσωματώνει τοπικά, Μακεδονικά και Μικρασιατικά στοιχεία. Σώζονται έως σήμερα έθιμα της αποκριάς, μουσικοχορευτικά δρώμενα και γνωστές παραδόσεις όπως τα αναστενάρια.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Γίκνα, Ζωναράδικος, Σουφλιουτούδα

Μακεδονία

Η τεράστια αυτή περιοχή διατηρεί πολλά στοιχεία του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, αναμεμιγμένα με επιρροές από Θράκη και Μ. Ασία. Χαρακτηρίζεται από μελωδικά και ρυθμικά έθιμα με αρχαία καταγωγή, όπως τα Ρογκατσάρια, τα Αναστενάρια, τα κουρμπάνια (θυσίες ζώων για το καλό της κοινότητας) που αναβιώνουν μέχρι σήμερα.Οι ορεινές περιοχές όπως ο Όλυμπος εμφανίζουν ομοιότητες με Ηπειρώτικους και Θεσσαλικούς χορούς, ενώ οι πεδινές έχουν το δικό τους τοπικό χαρακτήρα. Χαρακτηριστικός είναι ο ήχος της γκάιντας και οι χοροί στα τρία, και ο πρωτοχορευτής έχει την ελευθερία να οδηγήσει την ομάδα σε σχήματα πέραν του κυκλικού.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Μακεδονικός Κλέφτικος, Γκάιντα, Καγκελευτός, Στα τρία (σαρακατσάνικος), Ευζωνικός, Κασαπιά

Θεσσαλία

Τόπος που περικλείεται από επιβλητικά βουνά, μα πιο χαρακτηριστικός είναι ο μαγευτικός κάμπος της, τόσο η μορφολογία της όσο και η ετερομορφία των κατοίκων της συνέβαλε στην πολιτισμική ταυτότητα των χορών της. Σαρακατσάνοι χορεύουν χορούς στα τρία, τσάμικους, καλαματιανούς και χορούς του γάμου. Τα τραγούδια έχουν να κάνουν με την ποιμενική τους ζωή και τα κατορθώματα των κλεφτών που δρούσαν στα βουνά και με τους οποίους ερχόταν σε επαφή. Επιπλέον, οι χοροί τους αφηγούνται ιστορίες από το παρελθόν, από παραδόσεις ή τοπικούς θρύλους.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Καραγκούνα, Μπεράτι, Πηλιορείτικος, Καγκέλι, Μαυροδερούλα

Ήπειρος

Η πιο ορεινή περιοχή της Ελλάδας, με πλούσια ιστορία ειδικά στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η αποφασιστικότητα και η ενότητα των κατοίκων της αντικατοπτρίζεται στους χορούς της, καθώς και οι επιρροές της μορφολογίας του εδάφους στο ύφος τους. Οι κινήσεις είναι περιορισμένες και συγκρατημένες. Η θέση κάθε χορευτή ήταν προκαθορισμένη, βάσει της κοινωνικής του θέσης και της ηλικίας του.

Οι κοπέλες συμμετείχαν στο χορό μόνο όταν ήταν σε ηλικία γάμου.
Χαρακτηριστικοί χοροί: Ζαγορίσιος, Φυσούνι, Συρτός, Τσάμικο

Στερεά Ελλάδα

Με πολύ ορεινό έδαφος και πλούσια ιστορία των Ρουμελιωτών αγωνιστών του 1821, οι χοροί της Στερεάς Ελλάδας υμνούν την ιστορία της μέσα από τα κλέφτικα τραγούδια. Έχει πολλά κοινά στοιχεία με την Ήπειρο, σε μουσικοχορευτικό επίπεδο.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Τσάμικος, Συρτοκαλαματιανός (Καγκέλι), Κουλουριώτικος

Πελοπόννησος

Η Πελοπόννησος ή Μοριάς είναι τόπος με βουνά και πεδιάδες, και τεράστια ιστορία ειδικά στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Παρόλα αυτά, δεν έχει να επιδείξει πολλούς αυστηρά τοπικούς χορούς καθώς οι χοροί της έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα και χάνονται στα βάθη της ιστορίας.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Καλαματιανός, Τσακώνικος, Αραχωβίτικος

Κρήτη

Το νοτιότερο και μεγαλύτερο ελληνικό νησί και ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου. Η Κρήτη είναι νησί πολύ ορεινό. Ο Μινωικός απόηχος των Κρητικών χορών φτάνει μέχρι σήμερα, με την παράδοση που θέλει τη Ρέα ως τη μεγάλη μητέρα- Θεά που πρωτοδίδαξε την ορχηστική τέχνη στους Κουρήτες για να καλύψουν τα κλάματα του νεογέννητου Δία. Ο χορός λοιπόν από τα πανάρχαια χρόνια έχει μπει βαθιά στη ζωή του Κρητικού, ο οποίος χορεύοντας δείχνει την αντρειοσύνη του και την παλικαριά του. Παρ’ όλο που όλοι οι κρητικοί χοροί χορεύονται σ’ ολόκληρο το νησί, υπάρχει μια άγραφη παράδοση που τους κατατάσσει κατά επαρχίες.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Συρτός (Χανιώτικος), Πεντοζάλι, Μαλεβιζιώτης, Αντικριστός, Σιγανός

Νησιά Αιγαίου

Γέφυρα της ηπειρωτικής Ελλάδας με τα παράλια της Μ. Ασίας, η απαρχή της μουσικοχορευτικής ιστορίας του χάνεται σε μυθικές θεωρήσεις, συνδεδεμένη με τη γέννηση του Απόλλωνα, του Δία, του Ορφέα και της Σαπφούς. Η πλούσια μουσική και χορευτική ζωή στο Αιγαίο της αρχαιότητας μαρτυριέται εκτός από τις γραπτές πηγές και από πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων. Όπως στην Ήπειρο, έτσι και εδώ ο ίδιος ο τόπος αποτελεί έμπνευση για τους χορούς, με τους νησιώτικους να έχουν πηδηχτό στυλ, έντονα σουσταρίσματα, για να θυμίζουν τα κύματα του πελάγους. Η σύγκλιση Ανατολής και Δύσης στα νησιά του Αιγαίου, η ιστορία, οι δυσκολίες και οι διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες διαμόρφωσαν μια μουσικοχορευτική κατηγορία εντελώς διαφορετική από αυτήν της υπόλοιπης Ελλάδας.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Ικαριώτικος, Βλάχα Νάξου, Μπάλος Κυκλάδων, Πηδηχτός Ρόδου

Νησιά Ιονίου

Όταν η υπόλοιπη Ελλάδα βρισκόταν υπό τον Τουρκικό ζυγό, τα νησιά του Ιονίου δέχονταν επιρροές από δυτικούς πολιτισμούς, κυρίως την Ιταλία. Η επτανησιακή τέχνη, η μουσική και η λογοτεχνία αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα. Η επτανησιακή καντάδα αποτελεί πρόγονο των σύγχρονων ελληνικών ειδών μουσικής. Στη Ζάκυνθο είναι ξεκάθαρες οι επιρροές από Ιταλία, Αγγλία και Γαλλία, αλλά και την Αρχαία και Βυζαντινή Ελλάδα. Η Λευκάδα αντιθέτων έχει πολλά κοινά στοιχεία με την Ήπειρο λόγω της γεωγραφικής της θέσης.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Μπάλος Κεφαλλονιάς, Κερκυραϊκός, Συρτός Κεφαλλονιάς, Μηλιά

Πόντος

Οι ποντιακοί χοροί δεν αποτελούν μόνο ένα μέσο διασκέδασης αλλά φέρουν μαζί τους την ιστορία, τη γεωγραφία, και βέβαια τον πολιτισμό των Ποντίων. Η βασική χορευτική φόρμα των χορών, ο κύκλος, στον οποίο συμμετέχουν όλοι ισότιμα χωρίς να υπάρχει πρωτοχορευτής που ξεχωρίζει και κυριαρχεί, μας φανερώνει κοινωνιολογικά δομικά στοιχεία των κοινοτήτων των Ποντίων. Με τον ξεριζωμό των Ποντίων ανακόπηκε βίαια η ομαλή συνέχεια όλων αυτών των παραδόσεων, και η εξέλιξή τους άλλαξε δραματικά. Οι χοροί όμως συνέχισαν να είναι βασικός συνδετικός κρίκος της ιστορίας των Ποντίων. Μέσω αυτών, οι μνήμες από τη χαμένη πατρίδα παραμένουν ζωντανές και βασικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά συνεχίζουν να υπάρχουν.

Χαρακτηριστικοί χοροί: Αγκαλιαστόν, Γιαβαστόν ή Ομάλ Τραπεζούντας, Θύμιγμα, Κότσαρι, Ομάλ Κερασούντας, Λέτσι, Μαχαίρια, Μωμογέρια, Ούτσαϊ, Τικ

Ο νεοελληνικός χορός εκφράζεται με κινήσεις και τη γλώσσα του σώματος, μια αυθόρμητη εκδήλωση συναισθημάτων, με αξιοπρέπεια και ευπρέπεια. Η επαφή και ο διάλογος ορίζονται και χορογραφικά, στη χορογραφία του χορού όπου το σύνολο των χορευτών συμμετέχει διαφοροποιημένα και προσαρμόζεται στον πρωτοχορευτή. Ο παραδοσιακός χορός με το δημοτικό τραγούδι αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα και ζωντανότερα στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού, ο οποίος δείχνει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την ιδιομορφία ενός λαού. Με τη διδασκαλία παραδοσιακών χορών ερχόμαστε σε επαφή με τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων μας, καλλιεργούμε τις ρυθμοκινητικές μας ικανότητες, γνωρίζουμε τις αξίες και την ιστορία του λαού μας και συμβάλλουμε στη διαιώνιση και διατήρηση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης.

“Ο παραδοσιακός χορός έχει θεραπευτική αξία, γιατί ενεργοποιεί το ένστικτο του καθενός και εξωτερικεύει και ξυπνά ενδιαφέροντα, κινησιακά και ψυχικά. Δεν είναι τυχαίο ότι στα ειδικά σχολεία διδάσκεται παραδοσιακός χορός”.
Αγγελική Μουστάκα, κοινωνική λειτουργός

Στις σχολές χορού Apollon μπορείτε να διδαχθείτε τους πιο δημοφιλείς Ελληνικούς παραδοσιακούς και λαϊκούς χορούς, την ιστορία και τον πολιτισμό που τους συνοδεύει. Οι σχολές μας με μεράκι και αγάπη συγκέντρωσαν και οργάνωσαν ειδικά προγράμματα διδασκαλίας των χορών αυτών, για να μάθετε στο επίπεδο που θέλετε, άρτια και αποτελεσματικά!

Μάθετε περισσότερα για τους Ελληνικούς χορούς στις Σχολές Χορού Apollon

Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα μας και μάθετε πώς μπορείτε κι εσείς να εξερευνήσετε την πλούσια ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά μας, μαθαίνοντας πλήθος Ελληνικών χορών! Και πάνω από όλα, να διασκεδάσετε και να εξελιχθείτε ως χορευτές!

Μάθετε περισσότερα

Share on Facebook